جاده ابریشم ، بخش ایران
انعکاس سفر جاده ابریشم – قسمت ایران که در تابستان ۱۳۹۱ توسط ما اجرا شد و توضیحات پروفسور اشراق مطهر در وب سایتی وابسته به دانشگاه یونیون کالج آمریکا :
http://muse.union.edu/asianstudies/silk-road-prof-eshi-motahar
ترجمه متن فوق :
جادۀ ابریشم
پروفسور اشراق مطهّر
در مسیر چین به روم:
اقتصاد سیاسی قسمت ایرانی جادۀ ابریشم
«جادۀ ابریشم» نام شبکه ای از جاده هائی است که برای تقریباً 2000 سال چین، هندوستان، و قسمت هائی از آسیای مرکزی را، از طریق ایران، به حوزۀ مدیترانه متّصل می کرده است. طول آن بیش از 8000 کیلومتر تخمین زده شده و شاخۀ مهمّی از این شبکه از ایران می گذشته است. این شاخه، که خود شامل شبکه ای درون مرزی نیز بوده است، تا اواخر دورۀ صفویّه، یعنی تا حدود1100 شمسی (1722 میلادی)، فعّال بوده است. در دوران صفویّه، ابریشم بزرگترین منبع در آمد تجارت خارجی ایران بوده، و همچنین بزرگترین منبع درآمد دربار صفویّه، در اصفهان، نیز بوده است. ابریشم تنها کالائی نبوده که از چین، ایران وسایر کشورها به اروپا می رفته. همچنیناین تنها یک جاده تجاری نبوده است. اندیشه های مذهبی (مثلا مانند اندیشه های زردشتی، مسیحی، بودائی و اسلام)، هنری، و سایر جریانهای فرهنگی در طول این مسیر پویش داشته و اِشاعه یافته است. بسیاری از اماکن واقع در طول این مسیر در لیست میراث جهانی یونسکو قراردارند.
اززمان سفرهایم به آسیای مرکزی در اواسط دهه 90 میلادی، و بخصوص پس از توقفی در سمرقند، که مرکز تجاری مهمی در مسیر جاده ابریشم بوده، علاقمند به مطالعه جنبه های مختلفی از این جاده شدم. هدفِ پروژۀ تحقیقی فعلی من در این زمینه، مطالعۀ اقتصاد سیاسی تجارت در قسمت ایرانی جاده ابریشم می باشد. در این راستا، اقتصاد سیاسی را در مقولۀ وسیع آن تعبیر می کنم که شامل سئوالاتی از نوع زیر است (این لیست جامع نمی باشد):
1- چه عواملی (اقتصادی وغیره) موجب بوجود آمدن و گسترش جاده ابریشم شد؟
2- چه عواملی منجر به انقراض آن شد؟
3- چه نوع کالاهائی در قسمت های اصلی این جاده رد و بدل می شدند؟
4- مسائل پیچیدۀ لوژیستیکی مانند پول، زبان، امنیّت، غذا، ارتباطات، وغیره، چگونه حل می شده؟
5- چه نوع افکار و اندیشه های سیاسی، فرهنگی، مذهبی، و هنری در دو سوی این جاده جریان داشته است؟
به منظور اجرای قسمتی از این پروژۀ تحقیقاتی، در اواخر خرداد-اوائل تیر ماه 1391 من، به اتفاق یک گروه همیار*، در مسیر اصلی شرقی-غربی قسمت ایرانی جاده ابریشم مسافرت کردیم. سفر از مرز ایران و ترکمنستان، از شهر سرخس، آغاز شد و در مرز عراق،در شهر مرزی خسروی، نزدیک قصر شیرین، پایان یافت. هدف از این مسافرت جمع آوری اطلاعات از موزه ها، کاروان سراها، ادارات میراث فرهنگی، و سایر منابع محلّی بود. یکی از نقاط قابل توجهی که در این مسافرت دیدیم شهر نیشابور بود که محلّ زندگی عمر خیّام بوده و اکنون مقبرۀ زیبا و موزه ای به افتخار آثار وی در ریاضیات، ستاره شناسی، و شعر ساخته شده است. شهر دیگری در حاشیۀ کویر، بُشرویه، یکی دیگر از مراکز مهم تجاری در مسیر جادۀ ابریشم بین تیموریان در سمرقند وصفویّه در اصفهان بوده است. چند صد کیلومتر دیگر به سوی غرب، در امتداد مسیر، سنگ نبشته هائی متعلق به دوران هخامنشی (550 تا 336 قبل از میلاد) به سه زبان (پارسی باستان، بابلی جدید و ایلامی جدید)، در گنج نامه، نزدیک همدان، نشانۀ دیگری از قدمت جاده ابریشم اند. در ادامۀ مسیر، و نزدیک تر به مرز فعلی با عراق، در بیستون، نقوش سنگی باشکوهی از دوران ساسانیان (224 تا 651 میلادی)، به اضافه یک کتیبه عظیم نا تمام، مشرف به جاده، دیده می شود.
لازم به تذکر است که در دودهۀ اخیر، دولت های منطقه سعی کرده اند جنبه هائی از جاده ابریشم را باز سازی کنند. مثلاً در تیرماه 1391 سومین همایش بازرگانان جاده ابریشم در تبریز با حضور نمایندگان 18 کشور «حوزۀ جادۀ ابریشم» برگزار شد تا احیای این جاده بیشتر مورد برررسی قرار گیرد. به عنوان مثالی دیگر: دولت چین در سالهای اخیر منابع عظیمی را به خاطر توسعۀ شبکه های راه به طرف غرب چین، از «شیان»، که نقطۀ آغازین جاده ابریشم در دوران باستان بوده، تا شهر «کاشغر»، به اضافۀ توسعۀ خود شهر، صرف کرده است. کاشغر چهارراه بسیار مهمّی در مسیر جاده ابریشم بوده است.
اشراق مطهّر
اوت 2012
*در اینجا می خواهم سپاس بی پایان خود را به گروه همیار در ایران ابراز کنم: برادران دِلفان، حسین و محسن، که تخصص بسیار با ارزش شان ما را از طوفان های شن نجات داد، از تپه های شن بیرون مان آورد، و ما را به جاهائی بس زیبا برد؛ سروش مطهّر به سبب دانش خارق العاده ایشان از ایران؛ و مرتضی اردبیلی، حسین جهانگیری، و مهدی روجائی به خاطر عکسبرداری/ویدئوگرافی و همراهی های دیگر. بدون کمک های سخاوتمندانۀ این دوستان، این پروژه به مرحلۀ عمل در نمی آمد.
شرح عکس ها
1- قسمتی از بازار بزرگ نیشابور، شمال شرقی ایران، یکی از ایستگاه های مهم جادۀ ابریشم در اوائل ورود آن به ایران از چین و آسیای مرکزی. این شهر توسط شاپور اول، شاهنشاه ساسانی، در قرن سوم میلادی تاسیس شد. این شهر هم از نظر فرهنگی و هم از جنبۀ تجاری اهمیت زیادی داشته (عکس: محسن دلفان)
2- مقبرۀ عمر خیّام، شهر نیشابور. خیّام (تولّد 1048 میلادی، وفات 1131 میلادی) فیلسوف، ریاضی دان، ستاره شناس و شاعر بسیار مهمی است. (عکس: مهدی روجائی)
3- پروفسور مطهر و اعضای گروه همیار، به اضافۀ راهنمای مجتمع مقبره و موزۀ خیام و دخترشان، نیشابور (عکس: مهدی روجائی).
4- و 5- یک زیارت گاه واقع در مجتمع مقبره و موزۀ خیام (عکس ها: مهدی روجائی)
6- خانۀ یک تاجر (تحت باز سازی)، شهر بُشرویه. این شهر که در جنوب-جنوب غربی نیشابور واقع شده، ایستگاه مهمّی در مسیر جادۀ ابریشم بوده است. این شهر یک نقطۀ میانی بین شاهنشاهی ایرانی گرای تیموریان (پایتخت سمرقند) و شاهنشاهی صفویّه (پایتخت اصفهان) بوده است. (عکس: مرتضی اردبیلی)
7- خانۀ تاجر (عکس: مهدی روجائی)
8- به سوی آبادی پیرحاجات. این یک آبادیِ نمادین در حاشیۀ جنوبی دشت کویر، در مسیر جاده ابریشم بوده. (عکس: محسن دلفان)
9- و 10- آبادی پیر حاجات (عکس ها: مهدی روجائی)
11- به سوی روستای مصر، روستای دیگری در حاشیۀ جنوبی کویر. در حوالی این منطقه جادۀ ابریشم به دوشاخه تقسیم می شود: یک شاخه به سوی شمال و کوهستانهای البرز و شاخۀ دیگر به سوی جنوب شرق واصفهان می رود. (عکس: مهدی روجائی)
12- طوفان شن در مسیر مصر (عکس: مرتضی اردبیلی)
13- نمکزارهای مسطّح نزدیک روستای مصر [پروفسور جان گاروِر، بخش زمین شناسی دانشگاه یونیون، پس از تجزیه و تحلیل نمونه ای از این نمکزار، به نتایج جالبی رسیده است. برای دریافت جزئیات، لطفاً با نگارنده تماس بگیرید.] (عکس: سروش مطهّر)
14- اقامتگاه سنتی، روستای مصر (عکس: مرتضی اردبیلی)
15- و 16- تپه های شن نزدیک روستای مصر (عکس ها به ترتیب: مهدی روجائی و مرتضی اردبیلی)
17- و 18- مناظری از کویر در حوالی روستای مصر (عکسها به ترتیب: اشراق مطهّر و مرتضی اردبیلی)
19- قسمتی از سلسله کوه های البرز که در امتداد آن شاخۀ شمالی جاده ابریشم قرار داشته است. ابریشم تولید شده در کوهستان های البرز در دورۀ صفویّه (اکثراّ در استان های گیلان و مازندران) بزرگترین منبع درآمد صادراتی ایران و همچنین بزرگ ترین منبع درآمد دربار صفوی بوده است. (عکس: اشراق مطهّر)
20- و 21- روستائی در ورایِ ابرها (عکس ها به ترتیب: سروش مطهّر و اشراق مطهّر)
22- 23- و 24- مزرعۀ گوسفند، کوهستان های البرز (عکس ها: مهدی روجائی)
25- و 26- گنج نامه: کتیبۀ حک شده در سنگ خارای الوندکوه در مسیر همدان (جنوب غرب تهران) به طرف میان رودان (بین النهرین). کتیبۀ سمت چپ (در عکس 25) به دستور داریوش بزرگ (521-485 قبل از میلاد) و کتیبۀ سمت راست به دستور خشایارشاه (485-465 قبل از میلاد) نوشته شده است. هریک از این دو کتیبه به سه زبان پارسی باستان، بابلی جدید و و ایلامی جدید نوشته شده است. (عکس ها: اشراق مطهّر)
27- و 28- به سوی مرز عراق. این قسمتی از جادۀ ابریشم بوده که از ایران خارج شده و به میان رودان وارد می شده است. (عکس ها به ترتیب: حماد نظری و مهدی روجائی)
1 دیدگاه. ارسال دیدگاه
با سلام -طراحی جدید قالب وبلاگتون را تبریک میگم -اگه ممکنه این قابلیت را که بتوان گزارش هر سفر را بصورت مجزا ملاحظه کرد لحاظ نمایید بسیار عالی میشود مرسی